Graphic novels

Tolstoj, L. (2010). Oorlog en vrede. In: Graphic Classics, nr. 1. Antwerpen: Epo. 

(Oorspronkelijk uitgegeven in 1869).

Het verhaal werd geschreven door Lev Tolstoj, een Russisch auteur en filosoof. Oorlog en vrede is een van de bekendste werken uit zijn oeuvre, dat vooral uit realistische romans en kortverhalen bestaat. Zijn verhalen, maar vooral zijn personages, staan bekend om hun vol karakter. Daarnaast uitte hij vaak, onder een min of meer verdoken vorm, maatschappijkritiek op de toen al sterk veranderende Russische maatschappij. Dit komt ook duidelijk aan bod in Oorlog en vrede, waarin niet de oorlog van Rusland tegen Napoleon centraal staat, maar de menselijke handelingen die zowel tot liefde als intrige leiden en daarom het leven van de personages bepalen. De personages maken immers zeer menselijke fouten. Door bepaalde lotgevallen neemt hun leven immers noodlottige wendingen, waaruit alleen de goede van hart weer uit zullen klimmen. Bovendien kent het verhaal een gelukkig einde, al zijn de personages getekend door de oorlog, de levensomstandigheden en het verlies van dierbaren. 

Het verhaal Oorlog en vrede werd al meermaals verfilmd en werd in 2010 aangepast naar het formaat van een graphic novel. Die werd vertaald door Nele Noppe, een vertaalster (Japans-Nederlands) en getekend door het bedrijf Variety Art Works, dat zich specialiseert in artisanale tekeningen en kunstwerken. Het boek past binnen de serie Graphic classics, waarin ook verhalen van auteurs als Karl Marx, Victor Hugo, Charles Darwin en Herman Melville terug te vinden zijn. De titel stelt dan ook dat het om klassiekers gaat. Tot hiertoe las ik hiervan echter slechts de werken van Marx en Victor Hugo. 

De stijl in de graphic novels blijft dezelfde, is goed opgebouwd en mooi getekend. De oorspronkelijke werken werden met respect benaderd. Er is echter hier en daar wel wat aangepast. Zo zijn de verhalen uiteraard veel korter gemaakt en is de verhaallijn licht aangepast om het wat spannender te maken. Zo is de scène waarin Natasja Rostova in de klauwen valt van Helena en haar broer Anatole aangepast aan een scene waarin haar kleren bijna lettterlijk van het lijf worden gescheurd, terwijl daar in het oorspronkelijke verhaal misschien wel naar wordt gehint maar niet als dusdanig wordt omschreven. Dergelijke aanpassingen werden doorheen het verhaal systematisch aangebracht. Het zal liefhebbers van de oorspronkelijke versie wellicht storen, maar in deze vorm is het meer dan duizend pagina's tellende boek voor velen iets toegankelijker. 

Bovendien zorgen de tekeningen voor een heel andere beleving dan wanneer je het boek leest. Ik ben altijd al fan geweest van manga en daardoor spreken graphic novels me wel aan. Daarnaast apprecieer ik het ook enorm wanneer er zorgvuldig met tekeningen wordt omgegaan. Die zijn zeer mooi en bevatten veel details. Er wordt ook veel diepgang aangebracht en er wordt bijna constant gewisseld in camerastandpunt. Hierdoor vond ik het ook zeer bruikbaar voor mijn examenopdracht voor het vak Literatuur en cultuur vorig jaar.

Het is dus zeker een aanrader, al moeten de aanpassingen er als kanttekening bij gegeven worden. Het boek lijkt me ook geschikt voor gebruik in het secundair onderwijs, maar wellicht pas in de derde graad. Het lezen en de bespreking ervan moet dan ook goed begeleid worden, zodat de diepgang van het verhaal en de personages niet verloren gaan.

Frank, A. (2018). Het Achterhuis. Amsterdam: Prometheus.

(Oorspronkelijk uitgegeven in 1947).

Het Achterhuis is de roman die voortgekomen is uit het dagboek dat Anne Frank schreef tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het dagboek werd gevonden door haar vader, aangepast en in 1947 postuum gepubliceerd. Daarnaast schreef Anne vaak gedichten en noteerde ze citaten die een impact op haar gemaakt hadden uit Nederlands en Duitse literatuur. Het boek werd al meermaals verfilmd.

Annelies Marie Anne Frank werd geboren in Frankfurt Am Main op 12 juni 1929. Haar familie was Joods. Vanwege de vervolgingen verhuisden zij en haar familie naar Nederland. Toen de oorlog ook daar uitbrak doken ze onder in een van de vele achterhuizen in Amsterdam. Het huis lag achter het bedrijf Opekta, een Duits bedrijf waarvan de Nederlandse divisie werd opgericht door haar vader, Otto Frank. Enkele medewerkers uit het magazijn waren op de hoogte en hielpen de familie overleven. Na bijna twee jaar werden ze in 1944 ontdekt en getransporteerd naar concentratiekampen. Anne en haar zus werden gedeporteerd naar Bergen-Bilsen, waar ze beiden overleden. Anne was vijftien jaar oud.

De graphic novel werd gerealiseerd door Ari Folman en David Polonsky, die het werk illustreerde. Het boek en het Achterhuis is Amsterdam zijn van groot belang voor de herdenking van de Holocaust en de herinnering van de ondergedoken Joden, zigeuners, homoseksuelen ... die slachtoffer waren van het Duitse Nazi-regime.

De titel van het werk is heel toepasselijk 'Het Achterhuis'. Dit is een titel die Anne zelf verzonnen heeft en die haar vader bij de publicatie heeft overgenomen. Het ging echter in het begin om een gewoon dagboek. Anne gaf het de naam 'Kitty' en beschouwde het boek als een dierbare vriendin waarmee ze haar gevoelens en geheimen kon delen. In 1944 besloot Anne haar dagboek te herwerken, met het doel haar ervaringen te publiceren wanneer de oorlog voorbij zou zijn. Opvallend is dat ze veel teksten uit haar oorspronkelijke dagboek wegliet. De titel verwijst dus duidelijk naar de plek waar zij en haar familie hebben ondergedoken en het boek handelt dan ook vooral over die periode. 

Dat verhaal is zeer aangrijpend en prachtig geschreven, zeker gezien de jonge leeftijd van de auteur. Het boek is ondertussen dan wel niet het enige in haar soort, het blijft een belangrijk werk. Dit niet alleen voor de verhalen over het onderduiken en de oorlog, maar ook vanwege de psyche van een meisje die zich langzaamaan ontwikkelt tot een jonge vrouw met grootse dromen.

De illustraties in het boek zijn mooi en netjes. De omlijning is duidelijk, en ook al is het een stijl die ik minder graag heb (minder realistisch) is het boek aangenaam om te lezen.

Ik zou de graphic novel en het boek dan ook aanraden. Het zou immers veel mensen aanspreken, omdat het meeslepend geschreven is en de graphic novel biedt het verhaal in vereenvoudigde versie aan. Hierdoor leest die heel vlot. Het verhaal, de angst die de familie had tijdens het onderduiken en de gevoelens waarmee Anne worstelde blijven wel mooi bewaard.

Hierdoor denk ik dat het werk zeker bruikbaar is in het secundair onderwijs. Dit zowel tijdens de lessen Nederlands als geschiedenis, gedrags- en cultuurwetenschappen. Gezien de leeftijd van Anne is het zelfs al bruikbaar in het tweede middelbaar. Een leuk idee is om het boek en de graphic novel te laten vergelijken of de leerlingen de optie aanbieden om een van beide te lezen. Hierna moet er echter wel een goed onderbouwde bespreking volgen. Niet alleen moet de oorlog gekaderd worden, ook de omstandigheden en de puberteit waarin Anne zich bevindt. Daarom is het boek immers ook zo populair bij adolescenten.